ტიხრული მინანქარი

ლითონის ფირფიტის მინანქრით მოწერის რამდენიმე ტექნოლოგია არსებობს. ე. წ. ამოღრმავებულ ლითონის ფირფიტაში მინანქრის ამოვსების ტექნოლოგია დასავლეთში XII საუკუნეში გავცელდა, მათ შორის ცნობილია სამი სკოლა: მაასის - მდინარე მაასის ველზე,ლოთარინგიაში (ოსტატები: გოდფრუა დე კლერი და ნიკოლოზ ვერდენელი), რაინისა - ცენტრი ქ. კიოლნი (ოსტატები: ბერები აილბერტუსი და ფრიდერიკუსი) და ლიმოჟისა - ცენტრი ქ. ლიმოჟი, საფრანგეთი. გარდა ამოღრმავებულისა მინანქრით დაფარვის ტექნოლოგიებს შორის არსებობს კვეთილი, ფერწერული, ვიტრაჟული და ტიხრული.
ქართულ ხელოვნებაში უმთავრესად ტიხრული მინანქარია ცნობილი. ამოღრმავებული მინანქრის ერთადერთი ნიმუში, რომელიც ჯუმათის ეკლესიაში იყო დაცული, ამჟამად დაკარგულია. მინანქარს თვალსაჩინო ადგილი უჭირავს შუა საუკუნეების ქართულ ხელოვნებაში. იგი ისევე ფასობდა, როგორც ხუროთმოძღვრება, კედლის მხატვრობა და რელიეფური პლასტიკა. ამის ყველაზე თვალსაჩინო ნიმუში ხახულის ხატზე შემორჩენილი მინანქრის რაოდენობა და შესრულების დონეა. ქართული ტიხრული მინანქრის კოლორიტი განსხვავდება სხვა (მაგ., ბიზანტიური) ქვეყნების ტიხრული მინანქრისგან. ქართული მინანქრის ფერებს შორის თავისებურია ე.წ. 
ღვინისფერი და გამჭვირვალე მწვანე.




მინანქრის დამუშავება.
კვეთილ ანუ გრავირებულ მინანქარში ლითონი იმდენად გამჭვირვალე მინანქრით არის დაფარული, რომ მის სიღრმეში კარგად მოჩანს გრავირებული ლითონის ზედაპირი. მინანქრის ეს ტექნიკა აღმოცენდა იტალიაში XIV საუკუნეში. ფერწერულ მინანქარიში ლითონის ნაკეთობა იფარება მინანქრის ფონით, რომელზედაც მინანქრიანი საღებავებით იხატება გამოსახულებები (XVII საუკუნიდან - ცეცხლგამძლე საღებავებით თეთრი მინანქრის ფონზე, ოქროზე, ვერცხლზე, სპილენძზე). XV-XVII საუკუნეებში ფერწერული მინანქარი უმთავრესად ლიმოჟში მზადდებოდა (მთავარი ოსტატი ნარდონ პენიკო, გარდაიცვალა 1542 ან 1543 წწ). XVI საუკუნეში მოხატულობას გრიზაილის წესით ასრულებდნენ (ერთტონიანი მოხატულობა - ღია ტონი მუქ ფონზე, რომელიც რელიეფის შთაბეჭდილებას ქმნის). მთავარი ოსტატები იყვნენ ლეონარ ლიმოზენი (გარდაიცვალა დაახლ. 1575 წ.), პიერ რეიმონი (გარდაიცვალა 1584 წ.).
რუსეთში ფერწერული მინანქარი XVII საუკუნის ბოლოდან განვითარდა, განსაკუთრებით სოლვიჩეგოდსკში (სტროგანოვების საოსტატოს ნაკეთობანი). XVIII-XIX საუკუნეებში ფერწერული მინანქრის ტექნიკა აყვავდა როსტოვში, სადაც ხატები მზადდებოდა. XVII საუკუნიდან ცნობილია კიევის ფერწერული მინანქარი.
XVII-XVIII საუკუნეებში ფართოდ გავრცელდა მომინანქრებული პორტრეტული მინიატურა, რომლის ცნობილი ოსტატები იყვნენ ჟან პეტიტო (1607-1691 წწ), შარლ ბუატი (1663-1727 წწ), რუსეთში გ. მუსიკიისკი (გარდაიცვალა დაახლ. 1737 წ-ს), ა. ოვსოვი (დდაბადებული 1678 წ-ს) და სხვ.

ხატი

ხატი (არაბ.: ხაზი, ნაწერი), ქრისტიანულ რელიგიაში იესო ქრისტეს, ღვთისმშობლის, მოციქულების და წმინდანების ფერწერული ან რელიეფური გამოსახულება.
მართლმადიდებელ და რომის კათოლიკურ ეკლესიაში ხატი ტაძრის ძირითად შემადგენელ ნაწილს და ღმერთთან ურთიერთობის ერთ-ერთ გზას წარმოადგენს. კათოლიკურ ეკლესიაში ძირითადად სკულპტურული გამოსახულება ჭარბობს, მართლმადიდებელ ეკლესიაში - ხეზე შესრულებული ფერწერული ხატი. ქრისტიანულ ეკლესიაში უძველესი დროიდან სცემდნენ თაყვანს წმინდა გამოსახულებებს. ქრისტიანობის დევნის პერიოდში რომის კატაკომბებში ხატს სიმბოლურად გამოსახავდნენ. მაგ., იესო ქრისტეს კრავის ან მწყემსის სახით. გამოსახავდნენ აგრეთვე თევზებს, ღუზას, რომელიც წყალს სვამს [საჭიროებს წყაროს მითითებას], ეს ნიშნავდა სულიერი წყურვილის დაკმაყოფილებას, პალმა - ცოდვაზე გამარჯვებას და ა.შ. ქრისტიანობის დევნის შეწყვეტის შემდეგ დაიწყო ხატწერის განვითარება, ხოლო IV საუკუნეში ხატი საბოლოოდ დამკვიდრდა ეკლესიაში, მიუხედავად იმ დიდი რელიგიურო მოძრაობისა, რომელიც ისტორიაში ხატმებრძოლეობის სახელით არის ცნობილი. ევსები კესარიელის (IV ს.) ცნობით, პირველი ხატი, ე. წ.[საჭიროებს წყაროს მითითებას] შექმნილია ეისო ქრისტეს მიწიერი ცხოვრების დროს. თქმულების თანახმად, ტილოზე (უბრუსზე), რომელიც ქრისტემ სახეზე მიიფარა, გამოსახულია მისი სახე.
ანტონ მარტყოფელის მიერ საქართველოში ჩამოტანილი ასლი ხელთუქმნელი ხატისა, "ანჩისხატის" სახელწოდებით ცნობილი, ანჩისხატის ეკლესიაში იყო დასვენებული, ამჟამად საქართველოს ხელოვნების მუზეუმში ინახება. ქრისტიანულ ეკლესიაში ზოგიერთი ხატი სასწაულთმოქმედებითაა ცნობილი. ასეთებია ივერიის ღვთისმშობელი ანუ "პორტაიტისა", სამხელიანი ღვთისმშობელი, წილკნის, მანგლისის, სიონის, ყაზანის, იერუსალიმის ღვთისმშობელი, სედნაიის ღვთისმშობელი, ილორის წმ. გიორგის ხატი და სხვა. ხატი გვხვდება ლამაისტურ რელიგიაშიც.

ფრესკა

ფრესკა (იტალ. fresco — ახალი, ცინცხალი) — მხატვრობა ნედლ ბათქაშზე, კედლის მოხატვის ერთ-ერთი ტექნიკა, ა სეკოს საპირისპირო ტექნიკა (რომელიც მშრალ ზედაპრიზე სრულდება). გაშრობისას ბათქაშში არსებული კალკი წარმოქმნის კალციუმის თხელ გამჭვირვალე ფენას, რომელიც ფრესკას გამძლეობას ანიჭებს.
ამჟამდ ფრესკას უწოდებენ ნებისმიერი სახის კედლის მოხატულობას, განურჩევლად ტექნიკისა (ა სეკო, ტემპერა, ზეთით ან აკრილით ხატვა და მისთ.). ფრესკის ტექნიკის გამოსარჩევად ხშირად იყენებენ ტერმინს "წმინდა ფრესკა".
ფრესკის ტექნიკის გაჩენის ზუსტი თარიღი უცნობია, თუმცა უკვე ეგეოსის კულტურის პერიოდში (ძვ. წ. II ათასწლეული) ამ ტექნიკას ფართო გამოყენება ჰქონდა. საჭირო მასალის ხელმისაწვდომობამ და ფერწერის ტექნიკის შედარებითმა სიმარტივემ, ასევე გამოსახულების შენახვის ხანგრძლივობამ განაპირობა ანტიკურ სამყაროში ფრესკული ფერწერის პოპულარობა. სავარაუდოდ იგივე მიზეზთა გამო, ქრისტიანულ ხელოვნებაში ფრესკა ტაძრების ქვის კედლების მოხატვის რჩეული საშუალება გახდა.

პეიზაჟი

პეიზაჟი (ფრან. paysage) – არის სახვითი ხელოვნების ჟანრი, რომელშიც ბუნების სურათია ასახული. იგი ფრანგული სიტყვაა, სიტყვა–სიტყვით ნიშნავს ბუნების ხედს, ადგილმდებარეობის გამოსახულებას. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, პეიზაჟი არის ბუნების სახეების პლასტიკური გამოსახვა.
თავდაპირველად პეიზაჟი წარმოადგენდა მხოლოდ ფონს ფიგურულ სურათებში, იგი არ ყოფილა ნაწარმოების მთავარი თემა. დამოუკიდებელი პეიზაჟების ხატვა აღორძინების ხანის დიდმა მხატვრებმა დაიწყეს – გერმანელმა ალბრეხტ დიურერმა (1471–1528), გენიალურმა იტალიელმა ლეონარდო და ვინჩიმ (1452–1519) და სხვებმა.
პეიზაჟური მხატვრობა განსაკუთრებით გაიფურჩქნა ნიდერლანდურ ხელოვნებაში XVII საუკუნეში. ამ საქმის ოსტატები იყვნენ იაკობ რეისდალი (1628–1682), რომელიც გატაცებული იყო ქარიშხლისაგან წაქცეული ხეების, ტყეებისა და ციხეთა ნანგრევების ხატვით, აგრეთვე მეინდენტ გობემა (1638–1709), რომელიც ხატავდა ნათელ, მზის შუქით სავსე პეიზაჟებს.
თემატურად პეიზაჟური ფერწერა იყოფა რამდენიმე სახედ: არის პეიზაჟები, რომელიც ასახავენ ბუნების რეალურ ან გამოგონილ ადგილებს. არის პეიზაჟები, რომლებშიც ჭარბობს ქალაქის ხედები ანდა არქიტექტურული ანსამბლები. არის პეიზაჟები, რომლებშიც დიდი ადგილი უკავია ზღვის ხედებს, მაგალითად რუსი პეიზაჟისტის აივაზოვსკის (1817–1900) ტილოებში.

ისტორიული ფერწერა

ისტორიული ფერწერა მხატვრული მიმდინარეობა, სტილი, რომელსაც საფუძველი ჩაუყარა ფრანგმა მხატვარმა, არქიტექტორმა და თეორეტიკოსმა ანდრე ფელიბიენმა 1667 წელს.
ისტორიული ფერწერა ასახავს კლასიკურ ისტორიულ, რელიგიურ და მითოლოგიურ სცენებს. უმეტესწილად ამ კატეგორიის ნახატები იქმნებოდა ისტორიის ამა თუ იმ ფაქტის ვიზუალურად შენარჩუნებისთვის.
ისტორიულ ფერწერაში შედის აგრეთვე ღმერთების და ქალღმერთების ამსახველი ნახატები, რომლებზეც ღმერთები ადამიანის სახეს ატარებენ. საფრანგეთის რევოლუციის პერიოდში იქმნებოდა ისტორიული ნახატები, სადაც შიშვლად იყვნენ გამოხატულნი სხვა და სხვა გმირები.
ამ დროს სხვა მხატვრები კლასიკურ სამოსში გამოწყობილებს ხატავდნენ ისტორიულ გმირებს. მაგალითად ბენჟამინ ვესტმა 1770 წელს დახატა ”მთავარი მგლის სიკვდილი”. ეს ნახატი ჯორჯ III-ემ შეუკვეთა მხატვარს, მაგრამ როდესაც ნამუშევარი ნახა დაიწუნა და უარი თქვა ფულის გადახდაზე, სწორედ ნახატზე ასახული კლასიკური სამოსის გამო.

გუსტავ ტენგრენი

გუსტავ ადოლფ ტენგრენი (Gustaf Adolf Tenggren; 3 ნოემბერი, 1896 - 9 აპრილი, 1970) — შვედი ილუსტრატორი. ცნობილია მისი ართურ რეკჰემის გავლენით შექმნილი ზღაპრული გმირებით, სილუეტური ფიგურებითა და კარიკატურული სახეებით. ტენგრენი მთავარი ილუსტრატორი იყო უოლტ დისნეის კომპანიაში 1930-იან წლებში, პერიოდში, რომელსაც ამერიკის ანიმაციის ოქროს ხანას უწოდებენ. მის პერიოდში გამოვიდა ფილმები ფიფქია და შვიდი ჯუჯა, ბემბი და პინოქიო.

ვირჯინია ფრენსის სტერეტი

ვირჯინია ფრენსის სტერეტი (1900-1931) — იყო ამერიკელი მხატვარი და ილუსტრატორი. თავის პირველ შეჯიბრში სტერეტმა მონაწილეობა 19 წლის ასაკში მიიღო (ცოტა ხნის შემდეგ მას ტუბერკულოზის დიაგნოზი დაუსვეს). მან დაიწყო პენის საგამომცემლო კომპანიაში ძველი ფრანგული ზღაპრების ილუსტრირება(1920) - კოლექციაში ჰქონდა მე -19 საუკუნის ფრანგი ავტორის, კომტეს დე სეგური (სოფიო ფედოროვნა როსტოფჩინის)ნამუშევრები. ძველი ფრანგული ზღაპრების გამოქვეყნებიდან ერთი წლის შემდეგ, პენის საგამომცემლო კომპანიიდან ახალი შეკვეთილი სამუშაოებისთვის სტერეტმა წარმოადგინა თანგლევუდის ზღაპრები (1921). საწყისი ფასი 1923 წელს ვერ იყო იმხელა, რომ სტერეტის ჯანმრთელობა შეენარჩუნებინა, რის გამოც მან ვეღარ შეეძლო მუშაობა და 1931 წელს გარდაიცვალა.

რეტროფუტურიზმი

რეტროფუტურიზმი ან რეტრომომავალი (Retro-futurism, retro-future, სიტყვებისგან რეტრო და მომავალი) შეიძლება მიუთითებდეს ორ განსხვავებულ კონცეფციაზე:
დაბრუნება, ან ენთუზიაზმი მე-20 საუკუნის პირველ ნახევარში მომავლის აღწერის ფორმებისკენ, რომლებიც ხშირად უმყარებოდა აწ უკვე მოძველებულ იდეებს, წარმოსახვასა და ვარაუდს.
იდეოლოგია, რომელიც აერთიანებს რეტროგრადულ კულტურულ და ეკონომიკურ შეხედულებებს ტექნო-უტოპიურობით.

ბიდერმაიერი

ბიდერმაიერი (Biedermeier) ცენტრალურ ევროპაში მიუთითებს ლიტერატურის, მუსიკის, მოდის, სახივითი ხელოვნებისა და ინტერიერის დიზაინის ნამუშევრებზე პერიოდში, რომელიც მოიცავს წლებს 1815-დან (ვენის კონგრესი), ნაპოლეონის ომების დასასრულსა და 1848, ევროპული რევოლუციების წელს და რადიკალურად განსხვავდება მისი წინამორბედი რომანული პერიოდისგან.

ლიტერატურა და მუსიკა [რედაქტირება]

ტერმინი ბიდერმაიერი მომდინარეობს ფსევდონიმი გოტლიბ ბიდერმაიერისგან, რომელსაც სოფლის ექიმი ადოლფ კუსმაული და ვექილი ლუდვიგ აიხროდტი იყენებდნენ პოემებში, რომლებსაც მიუნხენის ფლიგენდენ ბლეტერნში (მფრინავი ფურცლები) აქვეყნებდნენ. ეს ლექსები პაროდიები იყო ბიდერმაიერის ეპოქის დეპოლიტიზირებულ და ვიწრო-ბურჟუაზიულ პოემებზე. სახელი შეიქმნა ორი პოემის სათაურის შერწყმით - Biedermanns Abendgemütlichkeit (ბიდერმანის საღამოს სიმყუდროვე) და Bummelmaiers Klage (ბუმელმაიერის საჩივარი), რომელიც იოზეფ ვიქტორ ფონ შეფელმა გამოაქვეყნა 1848 წელს იმავე ჟურნალში. ამ ეპოქის სახელად ეს სიტყვა 1900 წლიდან გამოიყენება.

ტიპიური ბიდერმაიერის პოეტები არიან ანეტ ფონ დროსტე-ჰიულშოფი, ადელბერტ ფონ ხამისო, ედუარდ მიორიკე და ვილჰელმ მიულერი.

ბიდერმაიერი განსაზღვრა ადრეული მე-19 საუკუნის გერმანიის ისტორიის ორმა ფაქტორმა. პირველი იყო მზარდი ურბანიზაცია და ინდუსტრიალიზაცია, რომელსაც შედეგად ახალი ურბანული საშუალო კლასის კრიზისი მოჰყვა, ამ უკანასკნელს კი - ახალი ტიპის მსმენელი. შუბერტის ადრეული ნაწარმოებები, რომელთა შესრულება ფორტეპიანოზე მნიშვნელოვანი მუსიკალური დახელოვნების გარეშეც შეიძლებოდა, მკაფიო ილუსტრაციაა ამ პერიოდში ხელოვნების უფრო ვრცელ მასებზე გავრცელების. უფრო მეტიც, ბიდერმაიერის მწერლები თავად იყვნენ მეტწილად საშუალო კლასიდან, განსხვავებით რომანული პერიოდისგან.

მეორე ფაქტორი მზარდი პოლიტიკური ფონის შეცვლა იყო, ნაპოლეონის ომების დასრულების შემდეგ, რამაც ხალხს საშუალება მისცა კონცენტრაცია საშინაო და არაპოლიტიკურ თემებზე მოეხდინა. მკაცრი საპუბლიკაციო კანონებისა და ცენზურის გამო მწერლები ძირითადად არაპოლიტიკურ თემებზე წერდნენ (მაგ. ისტორიული რომანი და სოფლის ცხოვრება). პოლიტიკური დისკუსიები როგორც წესი შინაურ გარემოში ხდებოდა, მხოლოდ ახლო მეგობრების წრეში. ეს ატმოსფერო შეცვალა 1948 წელს ევროპული რევოლუციების ტალღამ.

ბიდერმაიერის არქიტექტურა გამოირჩევა სიმარტივითა და ელეგანტურობით, როგორც აქვთ აღწერილი იაკობ ფონ ალტსა და კარლ შპიცვეგს საკუთარ ტილოებში. სიმარტივის, მობილურობისა და ფუნქციონალობის შერწყმით ბიდერმაიერმა შექმნა ტენდენციები, რაც განმსაზღვრელი იყო იუგენსტილი/არტ ნუვოს, ბაუჰაუზისა და ზოგადად 

მე-20 საუკუნის არქიტექტურისთვის

გავლენიანი სტილი ავეჯის დიზაინში გერმანიიდან 1815-48 წლებში უტილიტარულ პრინციპებს ემყარებოდა. პერიოდი გაგრძელდა უფრო გვიანაც სკანდინავიაში, ვინაიდან აქ ხელისშემშლელი ომის ფაქტორი გერმანიისგან განსხვავებით არ არსებობდა. მთელი პერიოდის განმავლობაში ხაზგასმულია წმინდა ხაზები და მინიმალური ორნამენტულობა; თუმცა მოგვიანებით სტილი ადრეული რომანული პერიოდის ამბოხისგან ინაცვლებს უფრო გამომსახველ ფორმებზე, მზარდი საშუალო ფენის შემკვეთთა მოთხოვნით, რომელთაც საკუთარი სიმდიდრის ჩვენება სურდათ. წმინდა ხაზებისა და უტილიტარული თემების იდეა ისევ გახდა აქტუალური მე-20 საუკუნეში, რაც დღემდე გრძელდება..

ხელოვნება

ხელოვნება 

ხელოვნება, ვრცელი გაგებით, ადამიანის შემოქმედებისა და წარმოსახვის ფიზიკური გამოხატვაა ნაწარმოებებში, რომელიც აერთიანებს სინამდვილისა თუ მოგონილის მხატვრული გამოხატვის სხვადასხვა ფორმებს. სიტყვა ხელოვნება აღიქმება როგორც ბუნების საპირისპირო ცნება. ამ აზრით ხელოვნებას მიეკუთვნება ყველაფერი, რაც არაბუნებრივი წარმოშობისაა, ანუ შექმნილია ადამიანის (ავტორის, ხელოვანის) მიერ. თანამედროვე ინტერპრეტაციით, ხელოვნების განსაზღვრებები ასახავენ ესთეტიკურ კრიტერიუმებს, და ტერმინი ერთნაირად შეეხება ლიტერატურას, მუსიკას, ცეკვას, დრამატურგიას, მხატვრობას, სკულპტურასა და არქიტექტურას.

ვიწრო გაგებით, ხელოვნებაში გულისხმობენ მხოლოდ სახვით ხელოვნებას, ანუ ფერწერას, გრაფიკას და ხუროთმოძღვრებას. სიტყვა ხელოვანს მეტაფორული მნიშვნელობითაც იყენებენ და იგი აღნიშნავს ცოდნის, ოსტატობის მაღალ დონეს ნებისმიერ საქმიანობაში.

შუა საუკუნეებში ტერმინი ხელოვნება გამოიყენებოდა სწავლების აღსანიშნავად, განიხილებოდა როგორც შეცნობის ინსტრუმენტი. ამ ეპოქის შვიდ თავისუფალ ხელოვნებას მიეკუთვნებოდა: გრამატიკა, ლოგიკა, რიტორიკა, არითმეტიკა, მუსიკა, გეომეტრია და ასტრონომია. დასავლურ კულტურაში ვიზუალურ ხელოვნებათა შორის საუკუნუნეების განმავლობაში რჩებოდა მხოლოდ ფერწერა და სკულპტურა. ისლამურ კულტურაში ძირითადი ფორმა ორნამენტი იყო, ვინაიდან ეს რელიგია ცოცხალი არსებების გამოსახვას კრძალავდა. ზოგიერთ კულტურაში ნიღბები, ტატუირება, კერამიკა და ლითონის ნაკეთობები იყვნენ სახვითი ხელოვნების ძირითადი ფორმები. ტექნიკურმა პროგრესმა შესაძლებელი გახადა ხელოვნების ახალი ფორმების გაჩენა, როგორებიცაა: ფოტოგრაფია და კინო, ხოლო თანამედროვე ელექტრონული ტექნოლოგიები ხილული სახეების სრულიად ახალი ფორმების შექმნისა და წარმოდგენის საშუალებებს იძლევა.

ფერწერა

ფერწერა (ფერით წერა), სახვითი ხელოვნების სახეობა, სადაც მხატვრის შემოქმედებითი დამოკიდებულება საზოგადოებრივი და ბუნებრივი მოვლენებისადმი საღებავების მეშვეობით რაიმე ზედაპირზე გადმოიცემა სახიერად.
ფერწერა იყოფა შემდეგ ქვესახეებად: მონუმენტური ფერწერა, კედლის ფერწერა ანუ ფრესკა, დეკორატიული ფერწერა(დიზაინი), დაზგური ფერწერა და მინიატურული ფერწერა.
გამოსასახი საგნებისა და მოვლენების მიხედვით ფერწერა იყოფა ჟანრებად, რომელთაგან მთავარია: ისტორიული ფერწერა, ყოფითი ფერწერა, ბატალური ფერწერა, ანიმალისტური ფერწერა,ნატურმორტი პეიზაჟი და პორტრეტი.

იდილია

ბუკოლიკური პოეზიის ჟანრული ფორმა, ლექსი (იშვიათად პროზაული ნაწარმოებიც), რომელშიც მწყემსის, სოფლის მყუდრო, მშვიდ და მარტივი ცხოვრების სურათებია ნაჩვენები გრძნობიერ, მიმზიდველ ფორმებსა და ფერებში. იდილიისთვის დამახასიათებელია სოციალურობას მოკლებული ადამიანისა და ბუნების ურთიერთობა, რითაც იდილია უახლოვდება ბუკოლიკას.
იდილიის მამამთავრად ითვლება ბერძენი მწერალი თეოკრიტე (ძვ. წ. III ს.). ანტიკური პოეზიის გავლენით იდილია ფართოდ გავრცელდა XVII- XVIII საუკუნეებში დასავლეთ ევროპაში.
ქართულ ლიტერატურაში იდილიური სურათია ა. წერეთლის სიმღერა მკის დროს, ი. ჭავჭავაძის კაკო ყაჩაღში მწყემსის ცხოვრების აღწერა, დ. გურამიშვილის ქაცვია მწყემსი და სხვ.

მხატვრობაში იდილია არის ბუკოლიკური ცხოვრების ამსახველი ტილო. ხშირად გამოსახულია მწყემსი და მისი ცხოვრელები სოფლურ გარემოში. იდილიურ სურათებზე ხშირად სამი ძირითადი ელემენტი გვხვდება: ადამიანი, ცხოველი და ბუნება - რომლებიც ერთმანეთთან ჰარმონიულადაა შერწყმული იდილია მხატვრობაში განვითარდა XVIII საუკუნეში როკოკოს შემდეგ.

რუსული ავანგარდი

რუსული ავანგარდი მრავლისმომცველი ტერმინია, განსაზღვრავს ვრცელ გავლენიან მიმდინარეობას თანამედროვე ხელოვნებაში, რომელიც რუსეთში გავრცელდა დაახ. 1890—1930 წლებში, თუმცა ზოგან ის დაიწყო უკვე 1850 წელს და გრძელდებოდა 1960 წლამდე. ტერმინი მოიცავს მრავალ ცალკეულ თუმცა ერთმანეთთან დაკავშირებულ ხელოვნების მოძრაობას, რომელიც ამ პერიოდში აღმოცენდა, მათ შორის სიმბოლიზმს, ნეოპრიმიტივიზმს, სუპრემატიზმს, კონსტრუქტივიზმსა და ფუტურიზმს. იმის გათვალისწინებით, რომ მრავალი ამ ავანგარდისტ ხელოვნათაგან უკრაინაში იყო დაბადებული და გაზრდილი (მათ შორის კაზიმირ მალევიჩი, ალექსანდრა ექსტერი, ვლადიმერ ტატლინი, ვასილი კანდინსკი, დავიდ ბურლიუკი, ალექსანდრე არხიპენკო, სონია დელუნი-ტერკი), ზოგიერთ წყაროში მას ასევე უკრაინულ ავანგარდსაც უწოდებენ.

რუსულმა ავანგარდმა მის შემოქმედებით და პოპულარობის მწვერვალს 1917 წლის რევოლუციასა და 1932 წელს შორის მიაღწია, რის შემდეგაც ავანგარდისტული იდეებს უპირისპირდება ახლად აღმოცენებული სოციალისტური რეალიზმი, რომელსაც მთავრობა ლობირებდა. ამ პერიოდის გამორჩეული ფიგურები იყვნენ:

• მარკ შაგალი
• პაველ ფილონოვი
• ვასილი კანდინსკი
• ელ ლისიცკი
• კაზიმირ მალევიჩი
• მიხაილ მატიუშინი
• ლიუბოვ პოპოვა
• ალექსანდრე როდჩენკო
• ოლგა როზანოვა
• ვლადიმერ ტატლინი
• ნადეჟდა უდალცოვა
• ალექსანდრე ჟდანოვი

ბრეშის სკოლა

ბრეშის სკოლა, ფერწერის სკოლა იტალიაში. შეიქმნა იტალიაში აღორძინების კრიზისის დროს, XVI საუკუნის II ნახევარში, ბრეშაში და შეინარჩუნა რენესანსის პრინციპების ერთგულება; ამასთან ეძებდა რეალიზმის განვითარების ახალ გზებს და გავლენა მოახდინა XVII საუკუნის იტალიურ რეალისტურ ხელოვნებაზე. ბრეშის სკოლის ოსტატთა (ჯ. სავოლდო, რომანინო, ა. მორეტო, ჯ. ბ. მორონი) შემოქმედებას ახასიათებს ცხოვრების პოეტური აღქმა, რელიგიური სიუჟეტების ხალხური ცხოვრების სცენებად გააზრება, ჟანრული დეტალების ხაზგასმა, პორტრეტებში კი ინტიმურობის, სისადავის, ზუსტი სოციალური ყოფითი დახასიათებისაკენ სწრაფვა.

დივიზიონიზმი

დივიზიონიზმი (ფრანგ. division - დაყოფა, დანაწევრება), ნეოიმპრესიონიზმისათვის დამახასიათებელი ფერწერული სისტემა, რომელიც დაამუშავეს ფრანგმა ფერმწერებმა ჟ. სერამ და პ. სინიაკმა. ეფუძნება ცალკეული მონასმების საშუალებით რთული ფერადი ტონის დანაწევრებას სუფთა ფერებად, რაც ითვალისწინებს აღქმის მომენტში ოპტიკურ გამთლიანებას. ამ სისტემას იყენებენ ა. ე. ლროსი და ნაწილობრივ კ. პისარო (საფრანგეთი), ჯ. სეგანტინი (იტალია), ტ. ვან რეისელბერგე (ბელგია), ი. გრაბარი (რუსეთი, ზოგიერთ ნამუშევარში), ქართველ მხატვართაგან რ. თურქია, ე. კალანდაძე, ზ. ნიჟარაძე, ე. ბერძენიშვილი (ადრინდელ ნამუშევრებში).

ბრინჯაოს მხედარი

ბრინჯაოს მხედარი (რუს.: Медный всадник) — ცხენზე ამხედრებული პეტრე დიდის ქანდაკება სანქტ-პეტერბურგში შექმნილი ეტიენ მორის ფალკონეს მიერ 1768-70 წლებში. ამავე სახელწოდების ალექსანდრე პუშკინის პოემა, რომელიც მან ამ ქანდაკებას მიუძღვნა 1833 წელს, საყოველთაოდ აღიარებულია, როგორც რუსული ლიტერატურის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ნაწარმოები. ქანდაკებას ეს სახელი პოემის დიდი პოპულარობის გამო შერჩა. ამჟამად იგი სანქტ-პეტერბურგის ერთ-ერთი სიმბოლოა, ისევე როგორც თავისუფლების ქანდაკებაა ნიუ-იორკისთვის. ქანდაკების კვარცხლბეკი უზარმაზარი თლილი ლოდია, რომელიც ადამიანთა მიერ დაძრულ ყველაზე დიდ ქვად ითვლება.

მხედარი–პეტრე დიდის ქანდაკება, დეკაბრისტთა მოედანზე (ყოფილი სენატის მოედანი) მდებარეობს სანქტ-პეტერბურგში. ეკატერინე დიდმა, გერმანელმა პრინცესამ, რომელიც რომანოვების სამეფო ოჯახის წევრი გახდა, მოიწადინა მისი სახელი პეტრე დიდისთვის დაეკავშირებინა ხალხის თვალში გავლენის მოსაპოვებლად.[1] ქანდაკების აღმართვა მისი ბრძანებით დაიწყეს და კვარცხლბეკზე დაიტანეს წარწერა ლათინურად Petro Primo Catharina Secunda MDCCLXXXII, რაც ნიშნავს "ეკატერინე მეორე პეტრე პირველს, 1782", რაც პირდაპირ მიანიშნებს ეკატერინეს დამოკიდებულებას მის წინამორბედთან და მის ადგილთან დიდ რუს მმართველთა შორის. ეკატერინეს, რომელიც ტახტზე სასახლის გადატრიალებით ავიდა, მასზე ლეგალური უფლება არ ჰქონდა, შესაბამისად, ის ძალისხმევას არ იშურებდა პეტრეს ნამდვილ მემკვიდრედ წარმოეჩინა თავი.
ფრანგი მოქანდაკე ეტიენ მორის ფალკონე ეკატერინე დიდს მიმოწერაში დენი დიდრომ ურჩია. იმპერატრიცა მის რჩევას დაჰყვა და ფალკონე რუსეთში 1766 წელს ჩამოვიდა.[2]
1775 წელს ქანდაკების ჩამოსხმა დაიწყეს მჭედელი ემელიან ხაილოვის ხელმძღვანელობით. ჩამოსხმისას ყალიბი გასკდა და მდნარი ბრინჯაოს გადმოსხმამ ხანძარი გამოიწვია. მუშებმა გაქცევით უშველეს თავს ხაილოვის გარდა, რომელმაც საკუთარი სიცოცხლის საფრთხის ქვეშ მოახერხა გამსკდარი ყალიბის შეკეთება, თუმცა ქანდაკება ხელმეორედ გახდა ჩამოსასხმელი.[2] ქანდაკების (კვარცლბეკის, მხედრისა და ცხენის ჩათვლით) გაკეთებას 12 წელი დასჭირდა.
ცარის(მეფის) სახე იმჟამად 18 წლის მარი-ან კოლოს ნამუშევარია. ის ფალკონეს 1766 წელს ჩამოჰყვა, როგორც შეგირდი. ფალკონესა და ჟან-ბატისტ ლემონის მოწაფეს, დიდრო "Mademoiselle Victoire"-ს უწოდებდა. პეტრე დიდის სახე მან მისი გარდაცვალების ნიღბისა და სანქტ-პეტერბურგში მისი მრავალრიცხოვანი პორტრეტების მეშვეობით შექმნა.
1782 წლის 9 აგვისტოს, კვარცხლბეკის გათხრების დაწყებიდან 14 წელიწადში, დასრულებული ქანდაკება წარუდგინეს მოედანზე შეკრებილ ათასობით მოქალაქეს. გახსნას არ ესწრებოდა თავად ფალკონე, რომელსაც იმპერატრიცასთან კონფლიქტში გადაზრდილი უთანხმოების გამო რუსეთის დატოვება მოუხდა პროექტის დასრულებამდე ოთხი წლით ადრე. ეკატერინეს იგი მალევე დაავიწყდა და ბრინჯაოს მხედარს უფრო საკუთარ ნამუშევრად აღიქვამდა.
პეტრე დიდის ქანდაკება ჰეროიკულად ამხედრებულია ცხენზე, მისი წინ გაწვდილი ხელი მიმართულია მდინარე ნევასკენ დასავლეთით. მოქანდაკის გადაწყვეტით ცხენი მაქსიმალურად მიახლოებულია ციცაბო კლდის ნაპირს. ცხენი ფეხით სრესს გველს, რომელიც ღალატს განასახიერებს, პეტრე დიდისა და მისი რეფორმების მოწინააღმდეგეთა ბოროტებას.[3] მონუმენტის სიმაღლე 13 მეტრია, თავად ქანდაკება 6 მეტრია, ხოლო კვარცხლბეკი 7 მ.

კვარცხლბეკისთვის, უზარმაზარი ლოდი, მეტსახელად "ქვა-ჭექა" (რუს, Камень-Гром) მოძებნეს ლახტასთან, 6 კმ-ში ფინეთის ყურის ნაპირიდან ხმელეთზე.[5] ლოდის სახელი ადგილობრივი ლეგენდიდან მომდინარეობს, რომლის მიხედვით იგი ელვამ გახლიჩა. ფალკონეს სურდა მასზე ადგილზე ემუშავა, თუმცა ეკატერინემ მოითხოვა იგი ქალაქში მოეტანათ დამუშავებამდე, როგორც რუსული საინჟინრო მიღწევების სიმბოლო. დაჭაობებულ ველში ნახევრად ჩაფლული ლოდის ტრანსპორტირებას ახალი მეთოდის მოფიქრება სჭირდებოდა. პროექტი ითავა ვინმე წარმოშობით იტალიელმა მარინ კარბურიმ, რომელიც იმხანად რუსეთის არმიაში მსახურობდა პოდპოლკოვნიკად.

"ბრინჯაოს ქანდაკება" ასევე ალ. პუშკინის 1833 წელს დაწერილი პოემის სათაურია. პოემა რუსული ლიტერატურის ერთ-ერთი საუკეთესო ნიმუშია. ქანდაკებას ეს სახელი პოემის პოპულარობის გამო დარჩა. პოემის მთავარი თემა სახელმწიფოსა და ჩვეულებრივი მოქალაქეების პრიორიტეტებს შორის კონფლიქტია.

პოემაში პუშკინი აღწერს ხელმოკლე ახალგაზრდა ევგენისა და მისი ოჯახის ბედს მდ. ნევის ადიდებით შექმნილი წყალდიდობისას. ევგენი წყევლის ქანდაკებას, განრიხსებულია რა პეტრე დიდზე ქალაქის ბუნების სტიქიებისგან დაუცველ ადგილას დაფუძნების გამო, რაც მისი ოჯახის უბედურების მიზეზი გახდა. ქანდაკება ცოცხლდება და მას ქალაქიდან სდევნის. ევგენი შემდეგ ქანდაკებას პატივისცემითა და მოწიწებით მოიხსენიებს.