ალექსანდრე ბანძელაძე

ბიოგრაფიული მონაცემები

ალექსანდრე ბანძელაძე დაიბადა 1927 წელს, ციმბირის პატარა ქალაქ ტულუნში. (ციმბირში მათი ოჯახი მამის გადასახლების გამო ცხოვრობდა). მხატვრის მამა მათე ბანძელაძე, ახალგაზრდობაშირევილუციონერი ყოფილა. 1917 წლის რევოლუვიამდე, დაახლოებით 2-3 წლით ადრე, მას აქტიური მონაწილეობა მიუღია ქუთაისის ციხის აღებაში, რომელიც იმჟამად პატიმრად იმყოფებოდა. ციხიდან გაქცეული მალევე შეუპყრიათ და ციმბირში გადაუსახლებიათ. მას რაიმე სპეციალური პროფესია არ ჰქონია. მხატვრის გადმოცემით, ძლიერ ჰყვარებია ქართული ლიტერატურა, ზეპირად სციდნია “ვეფხისტყაოსანი”, რომელსაც ხშირად უკითხავდა შვილებს.
მხატვრის დედა _ მინა რაიე, ესტონელი ქალი იყო. მას ჰქონია მუსიკალური საეკლესიო განათლება, კარგად ფლობდა გერმანულ ენას, შესანიშნავად კერავდა და ქარგავდა.
1932 წელს მხატვრის ოჯახი საქართველოსი დაბრუნდა. საცხოვრებლად მათ მსობლიურ ქალაქს, ზესტაფონს მიაშურეს. 1933 წელს ალ. ბანძელაძე ზესტაფონის რუსულ სკოლაში შეიყვანეს, რადგან იმხანად მას ჯერ კიდევ კარგად არ სცოდნია ქართული ენა. 1942 წელს იგი თბილისის სამხატვრო ტექნიკუმში ჩაირიცხა. მისი სადიპლომო ნამუშევარი იყო დიდი ზომის სურათი “გიორგი სააკაძე”, რომლის შესახებ ალექსანდრე ბანძელაძის მასწავლებელი გ. ჩიჩინაშვილი იგონებს: “სურათი იყო ორი მეტრის სიმაღლის და წარმოედგენდა მრავალფიგურიან კომპოზიციას. ცენტრი, შემაღლებაზე იდგა მეომრებით გარშემორტყმული გიორგი სააკაძე. მიუხელავად სურათის დიდი ზომისა და ფიგურების სიმრალისა, შურამ (ასე ეძახდნენ ახლობლები ალ. ბანძელაძეს) კარგად გაართვა თავი დასახულ ამოცანას. შურა მეტად შრომისმოყვარე, ნიჭიერი და ამავე დროს მოკრძალებული ყმაწვილი იყო. მას არ უყვარდა თავისი სურათები ქება, მისი სურათები თვითონ იქებდნენ თავს”.

1947 წელს ალ. ბანძელაძე თბილისის სამხატვრო აკადემიაში, ფერწერის ფაკულტეტზე ჩაირიცხა (რექტორი მ. დუდუჩავა). 1949 წელს, მეორე კურსზე ყოფნისას იგი გარიცხულ იქნა აკადემიიდან. გარიცხვის მიზეზი, მართალია, მეტად უმნიშვნელო იყო, მაგრამ იმ დროისათვია ასეთი შემთხვევები ჩვეულებრივ ამბად ითვლებოდა. პარტიის ისტორიის ლექციზე, ლექტორის დაუსრულებელი კრიტიკისას ბურჟუაზიულ სახელმწიფოებში მუშაობის სისტემის შესახებ, ალ. ბანძელაძის მეგობრისადმი ნათქვამი შენიშვნა _ კარგი იქნებოდა, თუ ჩვენთანაც ასეთი წესრიგი იქნებოდაო _ მისი აკადემიიდან გარიცხვის საბაბი გამხდარა. ამის შემდეგ ალ. ბანძელაძე ინტენსიურად თანამშრომლობდა სხვადასხვა ჟურნალების, კერძოდ “ცისკრის’, “დროშის”, “ნიანგის”, “დილის”, “პიონერის” რადაქციებთან. ალექსანდრე ბანძელაძე აქტიურად მონაწილეობდა არა მხოლოდ რესოუბლიკურ, არამედ საკავშირო გამოფენებზე, მუშაობდა წიგნის გრაფიკაში. მან მხატვრულად გააფორმა საყმაწვილო ლიტეტატურის ნიმუშები და ნაწარმოებები: ლ. გოთუას “გმირთა ვარამი”, გ. აბაშიძის “დიდი ღამე” და “ლაშარელა”, რ. კიპლინგის “მაუგლი” და “არსენას ლექსი”. “არსენას ლექსისი” მიხედვით მხატვრული გაფორმების ორი ვარიანტი, საკავშირო და საერთაშორისო პრიზებით აღინიშნა. პირველი მათგანი 1957 წელს საბჭოთა კავშირის სამხატვრო აკადემიის მიერ ვერცხლის მედლით დაჯილდოვდა, ხოლო მეორეს, 1966 წელს ჩეხოსლოვაკიაში ბრნოში გამართულ წიგნის გრაფიკისა და ილუსტრაციის საეთაშორისო ბიენალეზე, სპეციალური დიპლომი მიენიწა. ამავე ნამუშევარმა, 1967 წელს, ლაიპციგსი, მსოფლიო საგამომცემლო საქმის ამ უმნიშვნელოვანეს ცენტრში მოწყობილ საერთაშორისო კონკურსში – მსოფლიოს უმნიშვნელოვანესი წიგნი _ პირველი ადგილი დაიკავა.

საერთაშორისო გამოფენებზე აქტიურმა მონაწილეობამ, ალ. ბანძელაძეს საკმაოდ ნიჭიერი, დიდი პერსპექტივის მქონე ახალგაზრდა მხატვრის სახელი დაუმკვიდრა. იგი სტალინის სახელობის პრემიაზეც იყო წარდგენილი, თუმცა რადგან ხელოვნურად შექმნილი გაუგებრობის გამო, საბუთების წარდგენი ჟამს, მხატვარი უეცრად მივლინებაში იქნა გაგზავნელი, მას ეს პრემია არ გადაეცა. ასეთი აღიარება გარკვეულ უხერხულობა ქმნიდა იმასთან დაკავშირებით, რომ ალექსანდრე ბანძელაძეს სამხატვრო აკადემია არ ჰქონდა დამთავრებული. აკადემიის მესვეურებმა (რექტორი ა. ქუთათელაძე) რამდენჯერმე მიმართეს წინადადებით, რომ დაბრუნებულიყო კადემიაში, მხატვარი იქ აღარ დაბრუნებულა. მიუხედავად ამისა, 1962 წელს მას სამხატვრო აკადემიის დიპლომი გადაეცა, რაც მხატვრის ინტენსიურმა მოღვაწეობამ განაპირობა. როგორც სამხატვრო ტექნიკუმში, ისე აკადემიაში სწავლისას, მისი მასწავლებლები იყვნენ: გ. ჩირინაშვილი, სესიაშვილი, ტ. კიკნაძე, ვ. შერპილოვი, შუბუევი და სხვები.
ალექსანდრე ბანძელაძე მაძიებელი შემოქმედი იყო. იგი ერტნაირი გატაცებით მუშაობდა ფერწერასა და გრაფიკაში, იყო წიგნის ილუსტრასიის ოსტატი და მონუმენტალისტი მხატვარი, მას ეკუთვნის ქანდაკების ესკიზიც. მისი შემოქმედებითი გზის დასაწყისი ტრადიციული აკადემიური მიდგომით ხასიატდება. ამ ხანის ნიმუშებიდან მხოლოდ მცირე ნაწილმა მოაღწია ჩვენამდე, რომელნიც წოგად წარმოდგენას გვიქმნის მხატვრის ნიჭსა და უნარზე, მის ინტერესთა სფეროზე, თემატიკისა და გამომსახველობითი მხარის თავისებურებებზე. რეალისტური ნიმუშების გვერდით, ვხვდებით ნაწარმოებებს, რომლებშიც თანამედროვე დასავლეთ ევროპულ მიმდინარეობათა ერტგვარი გამოძახილი იგრძნობა. მხატვარმა ქრონოლოგიური თანმიმდევრობით განიცადა ყველა იმ დასავლეტ ევროპული მიმდინარეობის გავლენა, რომელთა განვითარება XIX საუკუნის მეორე ნახევარში დაიწყო. თავდაპირველად იგი იმპრესიონიზმმა გაიტაცა, შემდგომ, მხატვარი დაინტერესდა პუანტილიზმით, პოსტიმპრესიონიზმით, კუბიზმით, ფოვიზმით (გარდაცვალებამდე 3-4 წლით ადრე ალ. ბანძელაძე ამ ნაწარმოებთა უმეტესი ნაწილი გაანადგურა). აღნიშნული მიმდინარეობებისადმი დამახასიატებელი ნიშნების გამოყენებით, იგი მიისწრაფოდა დაეხვეწა და გაემდიდირებინა საკუთარი ფერწერული ენა, სხვადასხვა კუთხით წარმოეჩინა თავისი შესაძლებლობანი. მხატვარი ერთგვარ გამოცდას უწყობს უწყობს საკუთარ თავს _ რა უფრო ახლოსაა მასთან, რა უფრო ხელეწიფება, რომელი გზით განაგრძოს მუშაობა...