Sunday, June 12, 2011
პოლ ეჟენ ანრი გოგენი
პოლ ეჟენ ანრი გოგენი 1848 წლის 7 ივნისს დაიბადა პარიზში, ნოტრ დამ დე ლორეტის ქუჩის 52 ნომერში, გაზეთ ,,ნასიონალის" რედაქტორის -კლოვის გოგენის ოჯახში
ალექსანდრე მელიკოვი
ბაჟბეუკ-მელიკოვი ალექსანდრე დაიბადა ქალაქ ,,ტიფლისში”, 1891 წელს მოსამსახურის ოჯახში. მას თავის ბავშვობაზე ლაპარაკი არ სიამოვნებდა, რადგანაც ის დაკავშირებული იყო ძალიან არასასიამოვნო მოგონებებთან მშობლების ურთიერთობაში.
მხატვრის მამამ მეორე ოჯახი გაიჩინა და დედა იძულებული იყო თავის ოთხ შვილთან ერთად წამოსულიყო სახლიდან.
ბაჟბეულ-მელიკოვები ძირძველი თბილისელები იყვნენ. ერთ-ერთი მათი წინაპარი ქალაქის თვითმმართველობის სათავეშიც იდგა. ადრეული ბავშვობიდანვე ხელოვნება ბაჟბეუკ-მელიკოვის მთავარ გატაცებად იქცა. იგი 1900 წელს კადეტთა კორპუსში მიაბარეს. სწავლის პერიოდში ბაჟბეუკ-მელიკოვი ესწრებოდა საღამოს მეცადინეობებს სამხატვრო სკოლაში. სამი წლის შემდეგ მან მიატოვა კადეტთა კორპუსი და ჩააბარა კავკასიის საზოგადოების ფერწერისა და ქანდაკების ხელოვნების სასწავლებელში. აქ მას ასწავლიდნენ მხატვრები: შმერლინგი, ფოგელი, სკლიფასოვსკი და სხვები.
სასწავლებლის დამთავრების შემდეგ, 1910 წელს ბაჟბეუკ-მელიკოვი მიდის მოსკოვში. აქ ერთი წელი სწავლობს მეშკოვის სტუდიაში, შემდეგ მიემგზავრება პეტერბურგში და აბარებს სამხატვრო აკადემიაში, სადაც მას თავისუფალ მსმენელად რიცხავენ, რადგანაც არ გააჩნია სრული საშუალო განათლება. ორი წლის შემდეგ, 1913 წელს ის ტოვებს აკადემიას არმიაში გაწვევის გამო.
1914-1918 წლებში მსოფლიო ომის დროს ოდესის პოლკში ყოფნისას, იგი იბრძოდა ავსტრიისა და რუმინეთის ფრონტებზე. ომში ყოფნის დროსაც მხატვარი ხელიდან არ უშვებდა შესაძლებლობებს და როგორც კი საშუალება მიეცემოდა ჩანახატებს აკეთებდა. 1917 წლის ზაფხულში ბაჟბეუკ-მელიკოვი თბილისში ბრუნდება, სადაც მას 1917 წლის ოქტომბრის რევოლუცია მოუსწრებს.
ბაჟბეუკ-მელიკოვი მეტად პირდაპირი იყო. სიმართლეს პირში მიახლიდა ადამიანს, რის გამოც რამდენჯერმე დიდი უსიამოვნებაც შეემთხვა. მხატვარი მეტად გულღია იყო, მაგრამ სიმორცხვე ხელს უშლიდა დაახლოებოდა ადამიანებს.
მეგობრების მიმართ მისი სიყვარული მეტად მხურვალე და უანგარო იყო.
მხატვარი მთელი თავისი ცხოვრების განმავლობაში დიდი მატერიალურ გაჭირვებას განიცდიდა, რაშიდაც თვითონ იყო დამნაშავე, რადგანაც ძალიან უჭირდა თავის ნამუშევრებთან განშორება. იმ შემთხვევაშიც კი, როდესაც მუზეუმს სურდა მისი ნახატები. ბაჟბეუკ-მელიკოვი იმიზეზებდა, რომ ისინი შემდეგი მუშაობისათვის სჭირდებოდა, სინამდვილეში ის არასოდეს იმეორებდა თავის ნამუშევრებს და არც ახლის შექმნისას იყენებდა. იგი მიღწეულით არასოდეს კმაყოფილდებოდა და სულ ახლის ძიებაში იყო.
ის ცხოვრობდა ერთ ოთახში მეუღლესათან და ორ ქალიშვილთან ერთად.
ეს ოთახი იყო მისთვის სახელოსნოც, საძინებელიც და სამზარეულოც, მაგრამ მძიმე მატერიალური და საყოფაცხოვრებო პირობები არასდროს არ ასახულა მის შემოქმედებაზე.
მიუხედავად თავისი ნამუშვერების ასეთი დიდი სიყვარულისა, ბაჟბეუკ-მელიკოვი იყო ყველაზე მკაცრი მსაჯული თავისი თავის, რაზეც მოწმობს მის მიერ უამრავი ნახატის განადგურება. მათი ზუსტი რიცხვის დადგენა შეუძლებელია, თუმცა მისი ქალიშვილის, ლავინიას გადმოცემით, ეს დაახლოებით ათასამდეა.
შემორჩენილია ორასზე ცოტა მეტი ნახატი. ბაჟბეუკ-მელიკოვი არ ინდობდა გამოფენილ სურათებსაც კი. 1935 წელს გამოფენილი 48 ნახატიდან 13 შემდეგ გაანადგურა. ადრეული ნამუშევრებიდან კი სულ ცოტაა შემორჩენილი. ვერაფერმა ვერ გატეხა მხატვრის სიყვარული ხელოვნებისადმი. ძალიან მძიმე ავადმყოფიც აგრძელებდა მუშაობას. სიცოცხლის უკანასკნელ წელს მან ხუთი ნამუშევარი შექმნა. მისი ბოლო ნახატი ,,ქურთული ცეკვა” სიკვილამდე 3 თვით ადრე დახატა.
ის აღმერთებდა საღებავებს და როდესაც ძვირფას საღებავებს ჩუქნიდნენ, მხატვარი ბრწყინავდა სიხარულით, მღეროდა, ათვალიერებდა მათ და სათუთად ინახავდა სკივრში, სადაც ასევე დაუმთავრეელი ნახატები ჰქონდა შენახული.
ალექსანდრე-ბაჟბეუკ მელიკოვი გარდაიცვალა 1966 წლის 20 ივლისს, მძიმე ავადმყოფობის შედეგად. სიკვდილის წინ მას უთქვამს - ,,მე ბედნიერი კაცი ვარ, ვწევარ სუფთა ლოგინში ჩემი შვილებისა და სურათების გარემოცვაში”.
ბაჟბეუკი ხშირად დადიოდა ცირკში და ხატავდა მას იმიტომ, რომ მას მოსწონდა ზღაპრული, არარეალური ცხოვრება ყოველდღიური ყოფისაგან თავისუფალი.
მხატვრის მამამ მეორე ოჯახი გაიჩინა და დედა იძულებული იყო თავის ოთხ შვილთან ერთად წამოსულიყო სახლიდან.
ბაჟბეულ-მელიკოვები ძირძველი თბილისელები იყვნენ. ერთ-ერთი მათი წინაპარი ქალაქის თვითმმართველობის სათავეშიც იდგა. ადრეული ბავშვობიდანვე ხელოვნება ბაჟბეუკ-მელიკოვის მთავარ გატაცებად იქცა. იგი 1900 წელს კადეტთა კორპუსში მიაბარეს. სწავლის პერიოდში ბაჟბეუკ-მელიკოვი ესწრებოდა საღამოს მეცადინეობებს სამხატვრო სკოლაში. სამი წლის შემდეგ მან მიატოვა კადეტთა კორპუსი და ჩააბარა კავკასიის საზოგადოების ფერწერისა და ქანდაკების ხელოვნების სასწავლებელში. აქ მას ასწავლიდნენ მხატვრები: შმერლინგი, ფოგელი, სკლიფასოვსკი და სხვები.
სასწავლებლის დამთავრების შემდეგ, 1910 წელს ბაჟბეუკ-მელიკოვი მიდის მოსკოვში. აქ ერთი წელი სწავლობს მეშკოვის სტუდიაში, შემდეგ მიემგზავრება პეტერბურგში და აბარებს სამხატვრო აკადემიაში, სადაც მას თავისუფალ მსმენელად რიცხავენ, რადგანაც არ გააჩნია სრული საშუალო განათლება. ორი წლის შემდეგ, 1913 წელს ის ტოვებს აკადემიას არმიაში გაწვევის გამო.
1914-1918 წლებში მსოფლიო ომის დროს ოდესის პოლკში ყოფნისას, იგი იბრძოდა ავსტრიისა და რუმინეთის ფრონტებზე. ომში ყოფნის დროსაც მხატვარი ხელიდან არ უშვებდა შესაძლებლობებს და როგორც კი საშუალება მიეცემოდა ჩანახატებს აკეთებდა. 1917 წლის ზაფხულში ბაჟბეუკ-მელიკოვი თბილისში ბრუნდება, სადაც მას 1917 წლის ოქტომბრის რევოლუცია მოუსწრებს.
ბაჟბეუკ-მელიკოვი მეტად პირდაპირი იყო. სიმართლეს პირში მიახლიდა ადამიანს, რის გამოც რამდენჯერმე დიდი უსიამოვნებაც შეემთხვა. მხატვარი მეტად გულღია იყო, მაგრამ სიმორცხვე ხელს უშლიდა დაახლოებოდა ადამიანებს.
მეგობრების მიმართ მისი სიყვარული მეტად მხურვალე და უანგარო იყო.
მხატვარი მთელი თავისი ცხოვრების განმავლობაში დიდი მატერიალურ გაჭირვებას განიცდიდა, რაშიდაც თვითონ იყო დამნაშავე, რადგანაც ძალიან უჭირდა თავის ნამუშევრებთან განშორება. იმ შემთხვევაშიც კი, როდესაც მუზეუმს სურდა მისი ნახატები. ბაჟბეუკ-მელიკოვი იმიზეზებდა, რომ ისინი შემდეგი მუშაობისათვის სჭირდებოდა, სინამდვილეში ის არასოდეს იმეორებდა თავის ნამუშევრებს და არც ახლის შექმნისას იყენებდა. იგი მიღწეულით არასოდეს კმაყოფილდებოდა და სულ ახლის ძიებაში იყო.
ის ცხოვრობდა ერთ ოთახში მეუღლესათან და ორ ქალიშვილთან ერთად.
ეს ოთახი იყო მისთვის სახელოსნოც, საძინებელიც და სამზარეულოც, მაგრამ მძიმე მატერიალური და საყოფაცხოვრებო პირობები არასდროს არ ასახულა მის შემოქმედებაზე.
მიუხედავად თავისი ნამუშვერების ასეთი დიდი სიყვარულისა, ბაჟბეუკ-მელიკოვი იყო ყველაზე მკაცრი მსაჯული თავისი თავის, რაზეც მოწმობს მის მიერ უამრავი ნახატის განადგურება. მათი ზუსტი რიცხვის დადგენა შეუძლებელია, თუმცა მისი ქალიშვილის, ლავინიას გადმოცემით, ეს დაახლოებით ათასამდეა.
შემორჩენილია ორასზე ცოტა მეტი ნახატი. ბაჟბეუკ-მელიკოვი არ ინდობდა გამოფენილ სურათებსაც კი. 1935 წელს გამოფენილი 48 ნახატიდან 13 შემდეგ გაანადგურა. ადრეული ნამუშევრებიდან კი სულ ცოტაა შემორჩენილი. ვერაფერმა ვერ გატეხა მხატვრის სიყვარული ხელოვნებისადმი. ძალიან მძიმე ავადმყოფიც აგრძელებდა მუშაობას. სიცოცხლის უკანასკნელ წელს მან ხუთი ნამუშევარი შექმნა. მისი ბოლო ნახატი ,,ქურთული ცეკვა” სიკვილამდე 3 თვით ადრე დახატა.
ის აღმერთებდა საღებავებს და როდესაც ძვირფას საღებავებს ჩუქნიდნენ, მხატვარი ბრწყინავდა სიხარულით, მღეროდა, ათვალიერებდა მათ და სათუთად ინახავდა სკივრში, სადაც ასევე დაუმთავრეელი ნახატები ჰქონდა შენახული.
ალექსანდრე-ბაჟბეუკ მელიკოვი გარდაიცვალა 1966 წლის 20 ივლისს, მძიმე ავადმყოფობის შედეგად. სიკვდილის წინ მას უთქვამს - ,,მე ბედნიერი კაცი ვარ, ვწევარ სუფთა ლოგინში ჩემი შვილებისა და სურათების გარემოცვაში”.
ბაჟბეუკი ხშირად დადიოდა ცირკში და ხატავდა მას იმიტომ, რომ მას მოსწონდა ზღაპრული, არარეალური ცხოვრება ყოველდღიური ყოფისაგან თავისუფალი.
ალექსანდრე ბანძელაძე
ბიოგრაფიული მონაცემები
ალექსანდრე ბანძელაძე დაიბადა 1927 წელს, ციმბირის პატარა ქალაქ ტულუნში. (ციმბირში მათი ოჯახი მამის გადასახლების გამო ცხოვრობდა). მხატვრის მამა მათე ბანძელაძე, ახალგაზრდობაშირევილუციონერი ყოფილა. 1917 წლის რევოლუვიამდე, დაახლოებით 2-3 წლით ადრე, მას აქტიური მონაწილეობა მიუღია ქუთაისის ციხის აღებაში, რომელიც იმჟამად პატიმრად იმყოფებოდა. ციხიდან გაქცეული მალევე შეუპყრიათ და ციმბირში გადაუსახლებიათ. მას რაიმე სპეციალური პროფესია არ ჰქონია. მხატვრის გადმოცემით, ძლიერ ჰყვარებია ქართული ლიტერატურა, ზეპირად სციდნია “ვეფხისტყაოსანი”, რომელსაც ხშირად უკითხავდა შვილებს.
მხატვრის დედა _ მინა რაიე, ესტონელი ქალი იყო. მას ჰქონია მუსიკალური საეკლესიო განათლება, კარგად ფლობდა გერმანულ ენას, შესანიშნავად კერავდა და ქარგავდა.
1932 წელს მხატვრის ოჯახი საქართველოსი დაბრუნდა. საცხოვრებლად მათ მსობლიურ ქალაქს, ზესტაფონს მიაშურეს. 1933 წელს ალ. ბანძელაძე ზესტაფონის რუსულ სკოლაში შეიყვანეს, რადგან იმხანად მას ჯერ კიდევ კარგად არ სცოდნია ქართული ენა. 1942 წელს იგი თბილისის სამხატვრო ტექნიკუმში ჩაირიცხა. მისი სადიპლომო ნამუშევარი იყო დიდი ზომის სურათი “გიორგი სააკაძე”, რომლის შესახებ ალექსანდრე ბანძელაძის მასწავლებელი გ. ჩიჩინაშვილი იგონებს: “სურათი იყო ორი მეტრის სიმაღლის და წარმოედგენდა მრავალფიგურიან კომპოზიციას. ცენტრი, შემაღლებაზე იდგა მეომრებით გარშემორტყმული გიორგი სააკაძე. მიუხელავად სურათის დიდი ზომისა და ფიგურების სიმრალისა, შურამ (ასე ეძახდნენ ახლობლები ალ. ბანძელაძეს) კარგად გაართვა თავი დასახულ ამოცანას. შურა მეტად შრომისმოყვარე, ნიჭიერი და ამავე დროს მოკრძალებული ყმაწვილი იყო. მას არ უყვარდა თავისი სურათები ქება, მისი სურათები თვითონ იქებდნენ თავს”.
მხატვრის დედა _ მინა რაიე, ესტონელი ქალი იყო. მას ჰქონია მუსიკალური საეკლესიო განათლება, კარგად ფლობდა გერმანულ ენას, შესანიშნავად კერავდა და ქარგავდა.
1932 წელს მხატვრის ოჯახი საქართველოსი დაბრუნდა. საცხოვრებლად მათ მსობლიურ ქალაქს, ზესტაფონს მიაშურეს. 1933 წელს ალ. ბანძელაძე ზესტაფონის რუსულ სკოლაში შეიყვანეს, რადგან იმხანად მას ჯერ კიდევ კარგად არ სცოდნია ქართული ენა. 1942 წელს იგი თბილისის სამხატვრო ტექნიკუმში ჩაირიცხა. მისი სადიპლომო ნამუშევარი იყო დიდი ზომის სურათი “გიორგი სააკაძე”, რომლის შესახებ ალექსანდრე ბანძელაძის მასწავლებელი გ. ჩიჩინაშვილი იგონებს: “სურათი იყო ორი მეტრის სიმაღლის და წარმოედგენდა მრავალფიგურიან კომპოზიციას. ცენტრი, შემაღლებაზე იდგა მეომრებით გარშემორტყმული გიორგი სააკაძე. მიუხელავად სურათის დიდი ზომისა და ფიგურების სიმრალისა, შურამ (ასე ეძახდნენ ახლობლები ალ. ბანძელაძეს) კარგად გაართვა თავი დასახულ ამოცანას. შურა მეტად შრომისმოყვარე, ნიჭიერი და ამავე დროს მოკრძალებული ყმაწვილი იყო. მას არ უყვარდა თავისი სურათები ქება, მისი სურათები თვითონ იქებდნენ თავს”.
1947 წელს ალ. ბანძელაძე თბილისის სამხატვრო აკადემიაში, ფერწერის ფაკულტეტზე ჩაირიცხა (რექტორი მ. დუდუჩავა). 1949 წელს, მეორე კურსზე ყოფნისას იგი გარიცხულ იქნა აკადემიიდან. გარიცხვის მიზეზი, მართალია, მეტად უმნიშვნელო იყო, მაგრამ იმ დროისათვია ასეთი შემთხვევები ჩვეულებრივ ამბად ითვლებოდა. პარტიის ისტორიის ლექციზე, ლექტორის დაუსრულებელი კრიტიკისას ბურჟუაზიულ სახელმწიფოებში მუშაობის სისტემის შესახებ, ალ. ბანძელაძის მეგობრისადმი ნათქვამი შენიშვნა _ კარგი იქნებოდა, თუ ჩვენთანაც ასეთი წესრიგი იქნებოდაო _ მისი აკადემიიდან გარიცხვის საბაბი გამხდარა. ამის შემდეგ ალ. ბანძელაძე ინტენსიურად თანამშრომლობდა სხვადასხვა ჟურნალების, კერძოდ “ცისკრის’, “დროშის”, “ნიანგის”, “დილის”, “პიონერის” რადაქციებთან. ალექსანდრე ბანძელაძე აქტიურად მონაწილეობდა არა მხოლოდ რესოუბლიკურ, არამედ საკავშირო გამოფენებზე, მუშაობდა წიგნის გრაფიკაში. მან მხატვრულად გააფორმა საყმაწვილო ლიტეტატურის ნიმუშები და ნაწარმოებები: ლ. გოთუას “გმირთა ვარამი”, გ. აბაშიძის “დიდი ღამე” და “ლაშარელა”, რ. კიპლინგის “მაუგლი” და “არსენას ლექსი”. “არსენას ლექსისი” მიხედვით მხატვრული გაფორმების ორი ვარიანტი, საკავშირო და საერთაშორისო პრიზებით აღინიშნა. პირველი მათგანი 1957 წელს საბჭოთა კავშირის სამხატვრო აკადემიის მიერ ვერცხლის მედლით დაჯილდოვდა, ხოლო მეორეს, 1966 წელს ჩეხოსლოვაკიაში ბრნოში გამართულ წიგნის გრაფიკისა და ილუსტრაციის საეთაშორისო ბიენალეზე, სპეციალური დიპლომი მიენიწა. ამავე ნამუშევარმა, 1967 წელს, ლაიპციგსი, მსოფლიო საგამომცემლო საქმის ამ უმნიშვნელოვანეს ცენტრში მოწყობილ საერთაშორისო კონკურსში – მსოფლიოს უმნიშვნელოვანესი წიგნი _ პირველი ადგილი დაიკავა.
საერთაშორისო გამოფენებზე აქტიურმა მონაწილეობამ, ალ. ბანძელაძეს საკმაოდ ნიჭიერი, დიდი პერსპექტივის მქონე ახალგაზრდა მხატვრის სახელი დაუმკვიდრა. იგი სტალინის სახელობის პრემიაზეც იყო წარდგენილი, თუმცა რადგან ხელოვნურად შექმნილი გაუგებრობის გამო, საბუთების წარდგენი ჟამს, მხატვარი უეცრად მივლინებაში იქნა გაგზავნელი, მას ეს პრემია არ გადაეცა. ასეთი აღიარება გარკვეულ უხერხულობა ქმნიდა იმასთან დაკავშირებით, რომ ალექსანდრე ბანძელაძეს სამხატვრო აკადემია არ ჰქონდა დამთავრებული. აკადემიის მესვეურებმა (რექტორი ა. ქუთათელაძე) რამდენჯერმე მიმართეს წინადადებით, რომ დაბრუნებულიყო კადემიაში, მხატვარი იქ აღარ დაბრუნებულა. მიუხედავად ამისა, 1962 წელს მას სამხატვრო აკადემიის დიპლომი გადაეცა, რაც მხატვრის ინტენსიურმა მოღვაწეობამ განაპირობა. როგორც სამხატვრო ტექნიკუმში, ისე აკადემიაში სწავლისას, მისი მასწავლებლები იყვნენ: გ. ჩირინაშვილი, სესიაშვილი, ტ. კიკნაძე, ვ. შერპილოვი, შუბუევი და სხვები.
ალექსანდრე ბანძელაძე მაძიებელი შემოქმედი იყო. იგი ერტნაირი გატაცებით მუშაობდა ფერწერასა და გრაფიკაში, იყო წიგნის ილუსტრასიის ოსტატი და მონუმენტალისტი მხატვარი, მას ეკუთვნის ქანდაკების ესკიზიც. მისი შემოქმედებითი გზის დასაწყისი ტრადიციული აკადემიური მიდგომით ხასიატდება. ამ ხანის ნიმუშებიდან მხოლოდ მცირე ნაწილმა მოაღწია ჩვენამდე, რომელნიც წოგად წარმოდგენას გვიქმნის მხატვრის ნიჭსა და უნარზე, მის ინტერესთა სფეროზე, თემატიკისა და გამომსახველობითი მხარის თავისებურებებზე. რეალისტური ნიმუშების გვერდით, ვხვდებით ნაწარმოებებს, რომლებშიც თანამედროვე დასავლეთ ევროპულ მიმდინარეობათა ერტგვარი გამოძახილი იგრძნობა. მხატვარმა ქრონოლოგიური თანმიმდევრობით განიცადა ყველა იმ დასავლეტ ევროპული მიმდინარეობის გავლენა, რომელთა განვითარება XIX საუკუნის მეორე ნახევარში დაიწყო. თავდაპირველად იგი იმპრესიონიზმმა გაიტაცა, შემდგომ, მხატვარი დაინტერესდა პუანტილიზმით, პოსტიმპრესიონიზმით, კუბიზმით, ფოვიზმით (გარდაცვალებამდე 3-4 წლით ადრე ალ. ბანძელაძე ამ ნაწარმოებთა უმეტესი ნაწილი გაანადგურა). აღნიშნული მიმდინარეობებისადმი დამახასიატებელი ნიშნების გამოყენებით, იგი მიისწრაფოდა დაეხვეწა და გაემდიდირებინა საკუთარი ფერწერული ენა, სხვადასხვა კუთხით წარმოეჩინა თავისი შესაძლებლობანი. მხატვარი ერთგვარ გამოცდას უწყობს უწყობს საკუთარ თავს _ რა უფრო ახლოსაა მასთან, რა უფრო ხელეწიფება, რომელი გზით განაგრძოს მუშაობა...
Subscribe to:
Posts (Atom)